Kracht en kwetsbaarheid Gelderse Vallei
Hoog en laag
De Gelderse Vallei is een echte vallei, een voormalig gletsjerdal uit de ijstijd; met de hoge gronden van de Veluwe naar de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei daartussen. Het biedt een gevarieerd landschap met landbouw, lanen en houtwallen, beken, landgoederen en kastelen zoals Hoekelum, Schaffelaar, Kallenbroek en De Boom. De Veluwe, de uiterwaarden van de Nederrijn en de blauwgraslanden in het Binnenveld behoren tot de Natura 2000-gebieden. De Grebbedijk verbindt de natuurlijke hoge gronden van de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug en beschermt het gehele gebied van de Gelderse Vallei tegen overstromingen van de Nederrijn. De Utrechtse Heuvelrug is een belangrijk natuur- en recreatiegebied.
Foodvalley
In het gebied is ook de stedelijke regio en economische motor Foodvalley ontwikkeld, met Ede, Veenendaal, Wageningen en Barneveld als belangrijke kernen. Ede en Barneveld kennen grote buitengebieden met uitgestrekte drukriolering. Door het veranderend karakter van het buitengebied begint de drukriolering tegen capaciteitsgrenzen aan te lopen. Dat nodigt uit tot innovatie richting een nieuwe sanitatie, eventueel in combinatie met het lokaal zuiveren van afvalwater. Vooral rond Barneveld is intensieve veehouderij gevestigd. Dit is van grote invloed op de waterkwaliteit en de waterkwantiteit van het watersysteem. In het gebied ten oosten van Barneveld (Kootwijk) ligt een ‘inzijgingsgebied’ met heide en zandverstuivingen. Hier zakt hemelwater weg om in de Gelderse Vallei in de vorm van kwel weer boven te komen. Deze diepe kwelstromen scheppen voorwaarden voor bijzondere, kwelafhankelijke natuur. Langs de zuidrand van de stuwwal tussen Wageningen en Arnhem liggen oude bossen, landgoederen en diverse sprengen en natuurlijke beken. De westelijke Veluwerand vormt de oorsprong van een stelsel van beken in de Gelderse Vallei, dat in westelijke richting afstroomt, samenvloeit en op verschillende plaatsen uitmondt in het Valleikanaal.
Valleikanaal
Het Valleikanaal wordt geflankeerd door de cultuurhistorisch waardevolle Grebbelinie met dijken, damsluizen en fortificaties (verdedigingswerken). Het Valleikanaal staat in het zuiden in verbinding met de Nederrijn, van waaruit (in droge tijden) water bij de Grebbesluis wordt ingelaten om van oudsher de doorspoeling en de benodigde waterkwaliteit van het Valleikanaal en de Amersfoortse stadswateren te garanderen. Bij lage waterstanden van de Nederrijn wordt het lastig om water in te laten en kan de waterkwaliteit in de Gelderse Vallei verslechteren.
Droogte en wateroverlast
Als gevolg van klimaatverandering treedt in de bebouwde omgeving meer hittestress en wateroverlast op. Een aantal gebieden op en langs de flank van de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug krijgt in de zomer geregeld te maken met sterke droogteverschijnselen en droogval van sloten en beken. In het laaggelegen gebied langs het Valleikanaal treedt ook steeds vaker wateroverlast op.
